Przegląd instalacji fotowoltaicznej – obowiązek, dobra praktyka czy strata pieniędzy?

Inwestycja w instalację fotowoltaiczną to projekt długofalowy, minimalny okres eksploatacji określa się na 25 lat. Jednak, żeby odnosić maksymalne możliwe zyski przy jednoczesnym dbaniu o bezpieczeństwo infrastruktury i użytkowników trzeba kontrolować stan techniczny instalacji. Jednym z kluczowych elementów są zatem okresowe przeglądy techniczne. Dlaczego trzeba i warto je systematycznie wykonywać? Na to pytanie postaram się odpowiedzieć w niniejszym artykule.

Czy przeglądy są obowiązkowe?

W polskim prawie nie znajdziemy bezpośrednich zapisów odnoszących się do obowiązku wykonywania przeglądów instalacji fotowoltaicznej (PV). Nie oznacza to jednak, że nie są one wymagane. Zagadnienie to reguluje ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane. Nakłada ona na właścicieli (i zarządców) obiektów budowlanych obowiązek przeprowadzenia okresowej kontroli, polegającej na sprawdzeniu stanu technicznego i przydatności do użytkowania obiektu budowlanego. Czynności takie należy wykonywać przynajmniej raz na 5 lat i powinny obejmować również badanie instalacji elektrycznej i odgromowej w zakresie stanu sprawności połączeń, osprzętu, zabezpieczeń i środków ochrony od porażeń, oporności izolacji przewodów oraz uziemień instalacji. Nie ulega wątpliwości, że instalacja PV jest częścią instalacji elektrycznej budynku, w związku z tym powinna również przechodzić okresowe przeglądy. Za niedostosowanie się do tego obowiązku grożą kary: nieprzestrzeganie prawa traktowane jest przez ustawodawcę jako wykroczenie i karane grzywną w wysokości do 5 tys. zł w formie mandatu, który nakłada nadzór budowlany. Wiąże się także z groźbą kary ograniczenia lub nawet pozbawienia wolności do jednego roku. Znaczące konsekwencje czekają też na właściciela lub zarządcę nieruchomości w przypadku, gdy podczas oględzin wykryte zostaną zagrażające bezpieczeństwu użytkowników nieruchomości nieprawidłowości, a nie zostaną w odpowiednim czasie usunięte. Nieposiadanie ważnego przeglądu w sytuacji, gdy nastąpi niebezpieczne zdarzenie, które skutkować będzie śmiercią lub uszczerbkiem na zdrowiu, traktuje się jako nieumyślne spowodowanie śmierci. Ponadto w takich sytuacjach brak aktualnego przeglądu daje firmie ubezpieczeniowej prawo do odmowy wypłacenia odszkodowania.

Inne zobowiązania wynikają z podpisanych umów z wykonawcą instalacji PV oraz warunkami gwarancji określonymi przez producentów poszczególnych komponentów i urządzeń. Zdarza się, że możliwość utrzymania gwarancji jest ściśle związana z okresowym wykonywaniem corocznych serwisów technicznych. Nie stosując się do tych wskazań tracimy możliwość egzekwowania zapisów gwarancyjnych. Warto więc zwrócić uwagę na to, jak skonstruowana jest umowa, którą podpisujemy bądź podpisaliśmy zarówno z wykonawcą instalacji jak i ubezpieczycielem.

Jakie korzyści płyną z systematycznego wykonywania przeglądów instalacji PV?

Zwiększenie wydajności instalacji PV

Nagromadzony brud, kurz, ptasie odchody, tłuszcz i inne zanieczyszczenia mogą blokować światło słoneczne docierające do modułów PV i obniżać sprawność całego systemu. Trzeba bowiem pamiętać, że wszelkie zabrudzenia powstałe na modułach fotowoltaicznych, niezależnie czy będą miały mały, punktowy charakter, czy też postać rozległej plamy działają podobnie jak zacienienia i w dużym stopniu przekładają się na zmniejszoną produkcję energii. Dodatkowo, długo zalegające ptasie odchody mają silne działanie korozyjne, co może prowadzić do odbarwienia szkła i trwałego zmniejszenia przepuszczalności światła w danym miejscu. Mycie paneli fotowoltaicznych przy okazji dokonywania przeglądu instalacji zapewni optymalną wydajność działania instalacji fotowoltaicznej.

Wczesne wykrywanie ewentualnych problemów 

W czasie przeprowadzania kontroli serwisant może wykryć wszelkie drobne symptomy usterki, zanim przerodzą się w kosztowny do usunięcia problem eliminując tym samym ryzyko przestojów w pracy czy zniszczenia wokół w najgorszym przypadku. Do najczęściej diagnozowanych tego typu elementów należą: upięcie i mocowanie kabli oraz konektorów tak, by nie były narażone na nadmierne oddziaływanie czynników zewnętrznych (np. słońca, wody), obluzowania w mocowaniach konstrukcji (mocowanie klemy, docisk śrub), właściwa praca rozłącznika, problemy z odprowadzaniem wody z dachu, oznaki inwazji szkodników, przebarwienia lub ślady po wypaleniu na panelach fotowoltaicznych, czy wspominane już wcześniej znaczne zabrudzenie paneli fotowoltaicznych. Dzięki regularnemu serwisowaniu instalacji PV można zidentyfikować i naprawić wszelkie drobne uszkodzenia, zanim problem się pogłębi i tym samym przedłużyć trwałość systemu.

Zwiększenie poziomu bezpieczeństwa 

Im szybciej diagnozuje i rozwiązuje się problemy z instalacją fotowoltaiczną, tym mniejsze jest ryzyko wystąpienia awarii, która może być niebezpieczna dla użytkowników, a ponadto jej usunięcie może być już znacznie droższe. Regularnie wykonywane serwisy fotowoltaiki są istotne także w przypadku, gdy w razie wystąpienia awarii, chcemy skierować do ubezpieczyciela wniosek o odszkodowanie. Niejednokrotnie towarzystwa ubezpieczeniowe wymagają, aby przed wypłatą rekompensaty przedstawić dokumenty, z których wynikać będzie, że instalacja fotowoltaiczna przez cały okres użytkowania była poprawnie użytkowana, a jej praca regularnie weryfikowana przez specjalistów.

Jak często należy wykonywać serwis fotowoltaiki?

Obowiązkowy serwis fotowoltaiki należy wykonywać raz na pięć lat – taki wymóg określony został w Prawie Budowlanym. W zależności od zapisów w umowie podpisanej z wykonawcą/instalatorem, bądź też wymagań związanych z utrzymaniem gwarancji stawianych przez producentów komponentów instalacji lub ubezpieczyciela, może występować konieczność przeprowadzenia corocznego przeglądu systemu. Warto też wspomnieć o tym, co inwestor sam może i powinien robić, zupełnie bezkosztowo. Przynajmniej raz w miesiącu należy monitorować pracę instalacji korzystając z darmowej aplikacji udostępnianej z reguły przez producentów falowników. Znajdziemy tam kluczowe parametry dotyczące ilości wytworzonej energii w danym okresie, czy mocy osiąganej przez instalację. Profesjonalni instalatorzy po podpisaniu umowy przekazują również koncepcję, w której zawarta jest prognoza uzysku danego systemu w poszczególnych miesiącach roku. Porównując dane z symulacji z danymi rzeczywistymi możemy ocenić, czy instalacja pracuje zgodnie z założeniami. Zbyt duże odchylenia powinny skłonić nas do kontaktu ze swoim instalatorem lub niezależnym serwisantem. Oprócz terminów wynikających z obowiązującego prawa lub zawartych umów może się pojawić potrzeba pilnego serwisu interwencyjnego.   

Kiedy pilnie należy wykonać przegląd instalacji?

Do najczęstszych objawów, skłaniających inwestorów do jak najszybszego przeprowadzenia przeglądu instalacji należą:

• Niska wydajność w ciągu słonecznego dnia – jeżeli realna ilość produkowanej energii znacznie odbiega od wartości wskazanej w koncepcji lub wartości historycznych osiąganych w podobnym okresie, to znak, że instalacja nie działa prawidłowo i trzeba podjąć działania diagnozujące i naprawcze.
• Niespodziewane wyłączenia falownika – przyczyną może być usterka inwertera, niewłaściwa konfiguracja instalacji PV, lecz równie dobrze może to nie być wcale związane z instalacją. Przyczyna może tkwić w zbyt wysokim napięciu w sieci elektroenergetycznej (przekraczającym 253V) w następstwie czego dochodzi do automatycznego wyłączenia falownika. Częste wyłączenia mogą być podstawą do złożenia wniosku do operatora o zmianę nastaw w lokalnym transformatorze, co pozwoli na wyeliminowanie problemów z wysokim napięciem.
• Widoczne uszkodzenia paneli, pęknięta lub stłuczona tafla ochronna ze szkła hartowanego, przebarwienia – należy skontaktować się z profesjonalnym serwisem nawet wtedy, gdy nie wystąpiły spadki wydajności.
• Widoczne poluzowania w okablowaniu i połączeniach elektrycznych – mogą prowadzić do narażenia przewodów i konektorów MC4 na zbyt silne oddziaływanie czynników zewnętrznych (nasłonecznienie, woda) co zmniejszy ich trwałość i może prowadzić do zagrożeń bezpieczeństwa instalacji i użytkowników.   

Jakie czynności powinien objąć przegląd instalacji fotowoltaicznych? 

Istnieją przepisy i wytyczne, które określają standardy dotyczące kontroli pracy instalacji fotowoltaicznych takie jak Polska Norma PN-EN 62446, która określa wymagania dotyczące badania i pomiaru instalacji fotowoltaicznych. W praktyce zakres przeprowadzonych prac w dużej mierze zależy od firmy, która przegląd wykonuje. Wg dobrych praktyk prace powinny koncentrować się na poniższych czynnościach.

1. Ocenie prawidłowości montażu, stabilności i ogólnego stanu konstrukcji wsporczej. Weryfikacji sposobu mocowania, ocenie połączeń skręcanych, montażu klem, występowania ognisk korozji oraz uszkodzeń mechanicznych.
2. Weryfikacji stanu modułów fotowoltaicznych. Należy ocenić stopień zabrudzeń, występowanie widocznych uszkodzeń mechanicznych, stabilność mocowania modułów do konstrukcji.
3. Ocenie stanu okablowania strony DC i AC. Rodzaj i parametry zastosowanych kabli, poprawność połączeń między modułami, falownikiem oraz wpięciem w istniejącą instalację elektryczną.  Prowadzenie tras kablowych, właściwe zabezpieczenie przewodów (osłony), ewentualne uszkodzenia izolacji czy luźno zwisające kable.
4. Ocenie stanu inwertera. Poprawności i stabilności montażu, wykonanych połączeń i okablowania, diagnostyka błędów, sprawdzenie czystości radiatora, ocena dopasowania mocy modułów do mocy falownika.
5. Weryfikacji stanu urządzeń zabezpieczających. Typy i parametry zastosowanych ograniczników przepięć, zabezpieczeń i wyłączników nadprądowych, różnicowo-prądowych, dostosowanie instalacji odgromowej, ocena sposobu wykonania uziemienia i połączeń wyrównawczych. Przeprowadzenie testu wyłącznika przeciwpożarowego.
6. Weryfikacja uzysków z instalacji. Porównanie produktywności istniejącej instalacji do założeń teoretycznych oraz innych realnych, podobnych instalacji.
7. Wykonaniu pomiarów elektrycznych instalacji:
   • pomiar rezystancji uziemienia,
   • ciągłość połączeń wyrównawczych, 
   • napięcie stringów, 
   • rezystancja izolacji, 
   • impedancja pętli zwarcia.

Na podstawie przeprowadzonych oględzin, sprawdzeń oraz pomiarów instalacji fotowoltaicznej uprawniony serwisant stwierdzi, czy instalacja nadaje się do eksploatacji a w przypadku wykrytych uchybień przekazuje pisemnie uwagi i zalecenia. 

Serwis fotowoltaiki z wykorzystaniem kamery termowizyjnej

W sytuacji, gdy mamy obawy co do prawidłowej pracy instalacji PV, a przeprowadzenie standardowego serwisu nie pozwala na zdiagnozowanie przyczyny niskiej wydajności systemu, rozwiązaniem może być badanie przy wykorzystaniu kamery termowizyjnej. Pozwala to na wykrycie punktów na panelach fotowoltaicznych nacechowanych zbyt wysokim poziomem temperatury – tak zwanych hot spotów. Są to miejsca, które mogły powstać zarówno w wyniku wad materiałowych w procesie produkcyjnym jak i podczas transportu, magazynowania, czy niewłaściwego montażu instalacji. Zbytnie nagrzewanie się takich miejsc może prowadzić do uszkodzenia ogniwa, spadku jego wydajności, przyspieszonego zużycia a w najbardziej ekstremalnym przypadku samozapłonu modułu PV. W przypadku ujawnienia się takich wad należy niezwłocznie przeprowadzić serwis fotowoltaiki i wymianę wadliwych modułów.

Jak uniknąć problemów z instalacją PV?

Zainteresowanie montażem instalacji fotowoltaicznych w ostatnich latach w Polsce było i nadal jest bardzo duże. Łączna moc zainstalowana na koniec 2023 roku wyniosła niemal 17 GW, w tym samych małych instalacji prosumenckich było ponad 1,3 mln. Przy tak ogromnym popycie na rynku pojawiło się bardzo wiele firm instalacyjnych, wysoka konkurencja nasiliła presję na obniżanie cen. Niestety bardzo często działo się to i nadal dzieje kosztem jakości, zarówno jeśli chodzi o używane urządzenia i komponenty jak i samo wykonanie instalacji. Kluczowym elementem pozwalającym na zminimalizowanie ryzyka występowania problemów z instalacją staje się zatem wybór właściwego, profesjonalnego i doświadczonego instalatora. Firmy, które mogą się pochwalić tysiącami wykonanych instalacji zrealizowanych zarówno dla sektora klienta indywidualnego, jak i dla biznesu i instytucji publicznych będą wyborem właściwym. Tacy instalatorzy wskażą optymalne rozwiązanie dopasowane do potrzeb inwestora, które nie tylko zagwarantuje największą możliwą produkcję energii, bezpieczeństwo eksploatacji, wieloletnią bezawaryjną pracę ale także pozytywnie wpłynie na okres zwrotu z inwestycji. Poza tym, cieszący się uznaniem na rynku instalatorzy fotowoltaiki dokładają starań, aby montaż systemu PV przebiegł poprawnie – w zgodzie z przepisami oraz wytycznymi producentów poszczególnych komponentów. Zapewnią też fachowe wsparcie nie tylko na etapie realizacji inwestycji ale przez cały okres użytkowania systemu.

Ile kosztuje serwis fotowoltaiki?

Ceny za przeprowadzenie przeglądu instalacji fotowoltaicznej zależą przede wszystkim od zakresu przeprowadzanych prac, mocy samej instalacji oraz wykonawcy. W przypadku małych instalacji prosumenckich, gdzie moc nie przekracza 10 kWp, należy liczyć się z wydatkiem 700 – 1000 zł. Dla instalacji o mocy 10 – 50 kWp koszty rosną, może to być między 1000 a 3000 zł. W przypadku instalacji biznesowych, o mocy powyżej 50 kWp należność za usługę zazwyczaj jest wyliczana indywidualnie. Na finalną cenę wpływa również odległość, jaką serwisant musi pokonać do miejsca lokalizacji instalacji fotowoltaicznej.

Podsumowanie

Niestety niewielu inwestorów decyduje się na regularne serwisowanie instalacji fotowoltaicznej. Oszczędność kwoty mniejszej niż 2% nakładów inwestycyjnych co parę lat, to naprawdę nic w porównaniu do kosztów ewentualnych napraw, problemów z gwarancją czy nieefektywną pracą systemu! Sam przestój pracy w okresie letnim może powodować większą stratę niż kilka okresowych przeglądów, nie wspominając już nic o kosztownych naprawach, wymianach, czyszczeniu itp. Inwestycja w zieloną energię to projekt długofalowy. Należy więc regularnie dbać o weryfikację stanu technicznego instalacji PV. Chociaż zazwyczaj systemy fotowoltaiczne pracują bezawaryjnie przez wiele lat, to jednak systematyczna kontrola pozwala na wykrywanie nawet drobnych anomalii na czas, eliminując tym samym ryzyko przestojów w pracy i zapewniając optymalną rentowność inwestycji.